مخارج حروف
درعلم تجوید محل خروج حرف – جایگاه تولید حرف را گویند .باید دانست که محدوده ی تولید حرف درانسان به 5 موضع اصلی تقسیم میشود . تعداد مخارج حروف 17 عدد است وترتیب شمارش ونام گذاری مخارج حروف از سمت ریه ها به سوی دهان است .
مواضع پنجگانه ی دستگاه تکلم :
1-جوف 2- حلق 3- لسان 4- شفتین 5- خیشوم
1- موضع جوف :
دراصطلاح تجوید به (( حجم وفضای خالی دستگاه تکلم )) جوف گفته میشود .این موضع یک مخرج بیشتر ندارد .
مخرج اول : محل خروج (( حروف مد ))
این حروف بدون تکیه به قسمت معینی از دستگاه تکلم در فضای دهان تولید و خارج می شود
حروف مدی : ( الف مدی – واو مدی _ یاءمدی ) درزبان عرب هیچ تفاوتی بین صداهای کوتاه وکشیده نیست مگرازلحاظ زمان کشش صوت . دربخش روخوانی توضیحات لازم آمده است .
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
2- موضع حلق :
حلق درعلم تجوید به قسمتی از دستگاه تکلم گفته میشود که از پایین به تارهای صوتی درحنجره و از بالا به مرز زبان کوچک (لهاة) محدود میشود . موضع حلق دارای سهم خرج است : أقصی الحلق _ وسط الحلق _ أدنی الحلق
مخرج دوم : محل خروج ((ء – ه ))
این مخرج (أقصی الحلق ) نام دارد یعنی دورترین قسمت حلق نسبت به دهان است . هنگام اداء حرف همزه تارهای صوتی به هم میچسبند وهوای خروجی محبوس شده و در لحظه ای که تارهای صوتی به شدت از یکدیگر جدا میشود،هوا به صورت انفجار به بیرون پرتاب میشود وصدای همزه تولید میشود .درتجوید باید همزه به تیزی و قدرت اداءشود (مهم)
نکته : به روایت حفص ازعاصم تنها دریک مورد است که خواندن همزه الزامی است . همزه ی دوم در کلمه ی ءأعـجَمیٌ، (فصلت -44).
هنگام اداء حرف هاء تارهای صوتی بدون ارتعاش فقط به هم نزدیک میشود و مسیر هوای خروجی را تنگ میکند، سایش هوا در این محل حرف هاء را تولید میکند
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
3.مخرج سوم : محل خروج (ع- ح ) :
این مخرج ( وسط الحلق )نام دارد . در اثر تنگ شدن دیواره های حلق هوای بازدم – بدون ارتعاش سایش پیدا میکند و صدای گرفته ی( ح) ایجاد میشود .اگر به آن ارتعاش تارهای صوتی را اضافه کنیم صدای (ع) تولید میشود . صدای عین مانند صدای حاء گرفتگی و خشونت ندارد بلکه به نرمی به دیواره های حلق کشیده میشود . این دو حرف نباید با درشتی و تفخیم اداء شود.
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
4.مخرج چهارم : محل خروج (غ- خ ):
این مخرج( ادنی الحلق )نام دارد که نزدیکترین محل حلق به دهان است . صدای (غ) نرم و ممتد است و با ارتعاش تارهای صوتی همراه است . مانند صدای غرغر هی آب در گلو و یا صدای نوزاد در لحظات راحتی و سیری .
حرف( خ) صدای خراش در مخرج ایجاد میکند و تارهای صوتی مرتعش نمیشود . این دو حرف درشت و پر حجم است .
حروف شش گانه ی ( ء – ه – ع – ح – غ – خ- ) را (( حروف حلقی )) میگویند